Nếu như vùng biển nhiệt đới phải đối mặt với bão nhiệt đới dữ dội, thì các khu vực khô hạn, bán hoang mạc và hoang mạc lại thường xuyên gánh chịu một hiện tượng khí tượng nguy hiểm khác – đó là bão cát. Vậy, bão cát là gì? Bài viết này sẽ phân tích chi tiết về hiện tượng thời tiết bão cát này.
Hiện tượng bão cát là gì?
Bão cát (hay còn gọi là bão bụi) là hiện tượng thời tiết xảy ra khi gió mạnh cuốn theo một lượng lớn cát, bụi và đất khô từ mặt đất bay lên không trung, tạo thành một đám mây bụi dày đặc di chuyển với tốc độ cao. Các hạt bụi nhỏ li ti có thể bị gió cuốn đi hàng trăm kilomet và lơ lửng trong không khí nhiều giờ, thậm chí nhiều ngày.
Trong tiếng Anh, hiện tượng này được gọi là “sandstorm” nếu chủ yếu là cát, và “dust storm” nếu chủ yếu là bụi mịn. Bão cát thường xuất hiện ở các vùng khô hạn như Trung Đông, Bắc Phi, Trung Á, miền Tây Hoa Kỳ, và một số khu vực phía Bắc Trung Quốc như sa mạc Gobi hoặc Taklamakan.
Hiện tượng bão cát là gì?
Điều kiện hình thành bão cát
Để một cơn bão cát hình thành, cần có sự hội tụ của nhiều điều kiện tự nhiên và nhân tạo:
Khí hậu khô hạn
Các khu vực có lượng mưa ít, độ ẩm thấp và mặt đất khô nẻ dễ bị gió cuốn theo các hạt bụi, cát. Mặt đất càng khô, bụi cát càng dễ bị tách khỏi bề mặt và phát tán.
Gió mạnh và đột ngột
Khi có những cơn gió mạnh, đặc biệt là gió lạnh từ các tầng cao giáng xuống mặt đất (hiện tượng downdraft hoặc gió katabatic), chúng có thể cuốn các hạt cát, bụi lên cao, hình thành đám mây bụi khổng lồ.
Địa hình trống trải
Vùng không có thảm thực vật (như cây xanh, cỏ hoặc đất ẩm) sẽ làm giảm sức cản của gió, giúp gió di chuyển dễ dàng và mạnh hơn. Những vùng bị chặt phá rừng, khai thác đất không kiểm soát hoặc sa mạc hóa do con người cũng dễ trở thành nơi phát sinh bão cát.
Tác động của con người
Hoạt động canh tác không bền vững, chăn thả quá mức, khai thác đất đai bừa bãi khiến đất bị thoái hóa, mất lớp phủ thực vật. Đây là nguyên nhân gián tiếp làm gia tăng tần suất và cường độ của các cơn bão cát trong thế kỷ XXI.
Khí hậu khô hạn là điều kiện cơ bản hình thành bão cát
Những đặc điểm và phân loại bão cát
Bão cát có thể được phân loại theo nhiều tiêu chí:
- Theo kích thước hạt:
- Sandstorm: chứa hạt cát lớn, thường di chuyển thấp gần mặt đất, dễ nhìn thấy bằng mắt thường.
- Dust storm: chứa hạt bụi mịn, có thể bay cao hàng ngàn mét và lơ lửng lâu trong khí quyển.
- Theo cường độ:
- Bão cát nhẹ: gây giảm tầm nhìn trong phạm vi dưới 1 km
- Bão cát nghiêm trọng: có thể giảm tầm nhìn xuống dưới 200 m, thậm chí gần bằng 0
- Theo thời gian hoạt động:
- Bão ngắn hạn: kéo dài vài chục phút
- Bão dài hạn: có thể kéo dài nhiều giờ, thậm chí ảnh hưởng suốt vài ngày
Những tác động của bão cát là gì?
Đối với sức khỏe con người
Các hạt bụi mịn có thể xâm nhập sâu vào hệ hô hấp, gây ra các bệnh về phổi như viêm phế quản, hen suyễn, viêm đường hô hấp cấp tính. Những người có tiền sử bệnh tim mạch, người già và trẻ nhỏ đặc biệt dễ bị ảnh hưởng. Ngoài ra, bão cát cũng có thể gây kích ứng mắt, da và làm giảm khả năng lao động ngoài trời.
Đối với môi trường
Bão cát góp phần làm xói mòn đất, phá vỡ cấu trúc sinh thái tự nhiên, gây ra hiện tượng sa mạc hóa. Bên cạnh đó, bụi mịn bay xa còn có thể ảnh hưởng đến chất lượng không khí ở các khu vực nằm ngoài phạm vi xuất phát, thậm chí vượt ra khỏi biên giới quốc gia.
Đối với giao thông và cơ sở hạ tầng
Tầm nhìn kém do bụi mù có thể gây tai nạn giao thông nghiêm trọng, đặc biệt là trên đường cao tốc và đường hàng không. Cát bụi cũng có thể làm hư hỏng động cơ, thiết bị điện tử, hệ thống thông gió và làm giảm hiệu suất của máy móc.
Bão cát góp phần làm xói mòn đất, phá vỡ cấu trúc sinh thái tự nhiên
Đối với nông nghiệp
Bão cát có thể chôn vùi cây trồng, làm giảm năng suất, phá hủy hệ sinh thái đất và gây thiệt hại lớn cho ngành nông nghiệp. Đồng thời, nó cũng cuốn đi lớp đất mặt giàu dinh dưỡng – vốn rất quan trọng cho trồng trọt.
Giải pháp phòng chống bão cát và thích ứng
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và sa mạc hóa gia tăng, việc kiểm soát và phòng chống bão cát trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Một số biện pháp hiệu quả bao gồm:
Xem thêm: Hiện tượng thời tiết xảy ra khi gió Lào: Nóng bức, khô hanh
Xem thêm: Những điểm nổi bật của khí hậu thời tiết đới lạnh là gì?
- Trồng cây chắn gió: Xây dựng các “vành đai xanh” có khả năng giữ đất, chắn gió và làm tăng độ ẩm cho đất.
- Quản lý đất bền vững: Áp dụng các phương pháp canh tác phù hợp, giảm chăn thả quá mức, bảo vệ thảm thực vật tự nhiên.
- Cảnh báo sớm: Sử dụng các hệ thống khí tượng hiện đại để dự báo và phát cảnh báo sớm bão cát.
- Giáo dục cộng đồng: Tuyên truyền kiến thức về bão cát và cách bảo vệ sức khỏe cá nhân trong thời điểm xảy ra hiện tượng này (đeo khẩu trang, kính bảo hộ, ở trong nhà khi có cảnh báo).
Trên đây là một số thông tin liên quan đến việc tìm hiểu bão cát là gì? Hy vọng những thông tin mà chúng tôi chia sẻ đã giúp bạn hiểu rõ hơn về chủ đề thời tiết này.
